بازار مشتقات چیست و چگونه کار می‌کند؟

تومان نیوز: ازار مشتقات یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین بخش‌های بازار مالی است که به سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و نهادهای مالی اجازه می‌دهد تا ریسک‌های مالی خود را مدیریت کنند و به دستاوردهای مالی قابل‌توجهی برسند. در این بازار، قراردادهایی معامله می‌شوند که ارزش آن‌ها بر اساس قیمت دارایی‌های دیگر (مانند سهام، کالاها، ارزها و نرخ بهره) تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، بازار مشتقات بازاری است که در آن، ارزش قراردادهای مالی به تغییرات قیمت یک یا چند دارایی پایه وابسته است.

مشتقات چیستند؟

به گزارش پایگاه خبری تومان نیوز(toomannews)، به نقل از ایستانیوز،مشتقات (Derivatives) ابزارهای مالی هستند که بر اساس ارزش یک دارایی پایه، یا یک “متغیر اقتصادی” مانند نرخ بهره، ارزش‌گذاری می‌شوند. این ابزارها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهند، فرصت‌های سودآور جدید ایجاد کنند و نقدینگی بیشتری به بازارهای مالی بیافزایند.

مهم‌ترین ویژگی مشتقات این است که آن‌ها به خودی خود ارزشی ندارند؛ بلکه ارزش آن‌ها به عملکرد دارایی‌های پایه‌شان وابسته است. به عنوان مثال، قراردادهای آتی طلا به قیمت طلا وابسته است و قراردادهای اختیار سهام به قیمت سهام خاص بستگی دارد.

انواع ابزارهای مشتقه

بازار مشتقات انواع مختلفی از ابزارهای مالی را شامل می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

1. قراردادهای آتی (Futures)
   قراردادهای آتی به قراردادهایی اشاره دارند که خریدار متعهد به خرید و فروش یک دارایی با قیمت مشخص در تاریخ معینی در آینده است. این قراردادها در بازارهای رسمی و سازمان‌یافته انجام می‌شوند و معمولاً بر اساس کالاهایی مانند طلا، نفت، یا گندم یا حتی دارایی‌هایی مانند سهام و ارزها بسته می‌شوند.
2. قراردادهای سلف (Forwards)
   قراردادهای سلف مشابه قراردادهای آتی هستند، اما تفاوت اصلی آن‌ها در این است که سلف‌ها در بازارهای غیررسمی یا بازارهای خارج از بورس (OTC) انجام می‌شوند. این قراردادها معمولاً بین دو طرف معامله منعقد می‌شوند و شرایط به صورت توافقی مشخص می‌شود.
3. قراردادهای اختیار (Options)
   قراردادهای اختیار به دارنده این اختیار را می‌دهند که یک دارایی را در تاریخ و قیمت مشخص خریداری یا بفروشد، اما او موظف به انجام این کار نیست. این قراردادها در دو نوع اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option) وجود دارند.
4. قراردادهای معاوضه (Swaps)
   قراردادهای معاوضه توافقی بین دو طرف برای مبادله جریان‌های نقدی یا دارایی‌ها است. به عنوان مثال، در یک قرارداد معاوضه نرخ بهره، طرفین مبادله‌ای در نرخ‌های ثابت و شناور انجام می‌دهند.

بازار مشتقات چگونه کار می‌کند؟

عملکرد بازار مشتقات به نوع دارایی پایه، ساختار قرارداد، و هدف سرمایه‌گذار یا معامله‌گر بستگی دارد. به طور کلی، این بازار بر پایه چند اصول کلیدی بنا شده است که در ادامه توضیح داده می‌شود:

1. استفاده از اهرم (Leverage)
   یکی از ویژگی‌های بارز بازار مشتقات، استفاده از اهرم است. این ویژگی به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا با استفاده از مبلغ کمتری نسبت به ارزش واقعی دارایی معامله کنند و از تغییرات کوچک قیمت سود بالایی به دست آورند. اما استفاده از اهرم می‌تواند ریسک زیادی به همراه داشته باشد و در صورت کاهش قیمت دارایی پایه، به زیان‌های سنگین منجر شود.
2. مدیریت ریسک (Hedging)
   شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران از بازار مشتقات برای پوشش ریسک استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، یک شرکت هواپیمایی که به شدت وابسته به قیمت نفت است، می‌تواند با استفاده از قراردادهای آتی نفت ریسک افزایش قیمت آن را کاهش دهد. در این صورت، اگر قیمت نفت افزایش یابد، سود حاصل از قرارداد آتی، ضرر ناشی از هزینه‌های بیشتر سوخت را جبران می‌کند.
3. سودآوری از نوسانات قیمت (Speculation)
   بازار مشتقات به معامله‌گران امکان می‌دهد تا از نوسانات قیمت دارایی‌ها سود ببرند. با خرید و فروش قراردادهای مشتقه، معامله‌گران می‌توانند از تغییرات قیمت دارایی پایه در آینده سود به دست آورند، حتی اگر مالکیت مستقیم آن دارایی را نداشته باشند.
4. انتقال ریسک (Risk Transfer)
   از آنجا که بازار مشتقات به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا ریسک‌ها را به دیگران منتقل کنند، این ابزارها به شرکت‌ها کمک می‌کنند که بدون تحمل ریسک‌های بزرگ، در بازارهای مالی فعالیت داشته باشند.

اهمیت بازار مشتقات

بازار مشتقات به دلایل متعددی برای اقتصاد جهانی و نهادهای مالی اهمیت دارد:

1. افزایش نقدینگی بازار
   بازار مشتقات با ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری و پوشش ریسک، به افزایش نقدینگی در بازارهای مالی کمک می‌کند. این نقدینگی بالا، به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد که به سرعت وارد و خارج از بازار شوند.
2. بهبود کارایی قیمت‌گذاری
   بازار مشتقات با انعکاس انتظارات سرمایه‌گذاران در مورد قیمت‌های آینده، به تعیین قیمت‌های واقعی کمک می‌کند. این امر به شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد قیمت‌گذاری دارایی‌ها بگیرند.
3. پوشش ریسک شرکت‌ها
   بسیاری از شرکت‌ها از بازار مشتقات برای مدیریت ریسک‌های ناشی از نوسانات قیمت کالاها، نرخ بهره، و نرخ ارز استفاده می‌کنند. این کار به آن‌ها امکان می‌دهد که بدون نگرانی از تغییرات ناگهانی قیمت‌ها، برنامه‌های اقتصادی خود را اجرا کنند.
4. ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدید
   بازار مشتقات فرصت‌های سرمایه‌گذاری جدیدی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. به عنوان مثال، سرمایه‌گذاران می‌توانند در قراردادهای اختیار خرید و فروش سرمایه‌گذاری کنند و از تغییرات قیمت دارایی‌ها سود ببرند.

ریسک‌های بازار مشتقات

بازار مشتقات به دلیل استفاده از اهرم و پیچیدگی قراردادها، با ریسک‌های بالایی همراه است. برخی از مهم‌ترین ریسک‌های این بازار عبارتند از:

1. ریسک نوسانات قیمت
   نوسانات شدید قیمت دارایی‌های پایه می‌تواند به زیان‌های سنگین برای سرمایه‌گذاران منجر شود، به خصوص اگر از اهرم استفاده کرده باشند.
2. ریسک اعتباری (Credit Risk)
   در قراردادهای سلف و معاوضه که در بازارهای غیررسمی انجام می‌شوند، همیشه ریسک عدم توانایی طرف مقابل در اجرای تعهدات وجود دارد.
3. ریسک قانونی و نظارتی
   قوانین و مقررات بازار مشتقات در کشورهای مختلف متفاوت است و تغییرات ناگهانی در مقررات می‌تواند بر ارزش قراردادها تاثیر بگذارد.
4. ریسک نقدینگی
   برخی از قراردادهای مشتقه ممکن است به دلیل پیچیدگی بالا یا حجم پایین معاملات، از نقدینگی کافی برخوردار نباشند و فروش آن‌ها در مواقع ضروری دشوار شود.

بازار مشتقات ابزارهای متنوعی را برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها فراهم می‌کند که به مدیریت ریسک، افزایش بازدهی، و بهبود نقدینگی بازارهای مالی کمک می‌کند. این بازار با استفاده از قراردادهای آتی، سلف، اختیار و معاوضه، به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا از نوسانات قیمت بهره‌مند شوند و ریسک‌های مالی خود را به حداقل برسانند. با این حال، استفاده از مشتقات به دلیل ریسک بالا و پیچیدگی قراردادها نیازمند آگاهی و تحلیل دقیق است.