تومان نیوز: توسعه تولید در حوزه محیط زیست می‌تواند همزمان به رشد اقتصادی و کاهش آلودگی کمک کند، اما نبود برنامه‌ریزی منسجم و بی‌توجهی به اقتصاد چرخشی و انرژی‌های تجدیدپذیر، این ظرفیت‌ها را بلااستفاده گذاشته است. احیای این فرصت‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری هدفمند و حمایت از فناوری‌های سبز است.
به گزارش پایگاه خبری تومان نیوز(toomannews)،در سال‌هایی که تولید ملی زیر سایه نوسانات اقتصادی و فشارهای تورمی قرار گرفته، ظرفیت‌هایی در اقتصاد ایران وجود دارد که می‌توانند هم به رونق تولید کمک کنند و هم از شدت تخریب محیط زیست بکاهند. تولید سبز، بازیافت، انرژی‌های نو و حمل‌ونقل پاک، تنها بخشی از فرصت‌هایی هستند که اگر به آنها بها داده شود، مسیر تازه‌ای برای رشد پایدار پیش روی اقتصاد کشور می‌گشایند.
از تخریب تا توسعه؛ دو نگاه به محیط زیست
در ذهن بسیاری از تصمیم‌گیران، محیط زیست هنوز مانعی برای توسعه اقتصادی تلقی می‌شود؛ حوزه‌ای که بیشتر با محدودیت، مجوز، مانع‌تراشی و افزایش هزینه‌ها پیوند خورده تا با رشد، نوآوری و ارزش‌افزایی. اما واقعیت آن است که الگوی اقتصاد جهانی سال‌هاست دگرگون شده. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کم‌کربن، صنایع پاک، انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت پسماند در اغلب کشورها از اصلی‌ترین پیشران‌های رشد اقتصادی و اشتغال به شمار می‌رود. در ایران نیز، اگرچه قوانین متعددی در حمایت از محیط زیست وجود دارد، اما اجرای آنها اغلب ناقص، کند یا غیرمؤثر بوده است. همین امر باعث شده تا بخشی از اقتصاد کشور همچنان بر پایه مصرف بالای منابع، آلودگی شدید و بازدهی پایین بچرخد؛ مدلی که هم به سلامت شهروندان لطمه زده و هم بهره‌وری اقتصادی را کاهش داده است.
سرمایه‌هایی که خاک می‌خورند
اگرچه زیرساخت‌هایی نظیر بازار صرفه‌جویی انرژی، قوانین عوارض آلودگی، طرح‌های اقتصاد چرخشی و مشوق‌های مالیاتی برای تولید سبز طی سال‌های اخیر تصویب شده‌اند، اما اثربخشی آنها در عمل بسیار محدود بوده است. برای نمونه، بازار گواهی صرفه‌جویی انرژی از زمان تصویب در سال ۱۳۹۶ تا امروز هیچ عملکرد ملموسی نداشته است. یا در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، با وجود آنکه طبق برنامه ششم توسعه باید سهم انرژی‌های نو از برق تولیدی کشور به ۵ درصد می‌رسید، این رقم در سال ۱۴۰۳ کمتر از ۲ درصد گزارش شده است. در حوزه حمل‌ونقل نیز، سیاست‌های توسعه ناوگان برقی و حمل‌ونقل عمومی سبز هنوز در سطح طرح و وعده باقی مانده‌اند. نبود زیرساخت شارژ، هزینه‌های بالای ورود فناوری و ضعف حمایت مالی از پروژه‌های شهری، باعث شده ایران نتواند از مزایای گسترده حمل‌ونقل پاک بهره‌مند شود.
چرخ اقتصاد، چرخشی نمی‌چرخد!
در اقتصاد چرخشی، مواد و انرژی تا جای ممکن در چرخه تولید باقی می‌مانند و زباله به کمترین سطح ممکن می‌رسد. این مدل نه‌تنها به حفظ منابع طبیعی کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز ایجاد صنایع جدید، اشتغال بیشتر و صرفه‌جویی ارزی نیز می‌شود. ایران با حجم بالای پسماندهای شهری، صنعتی و کشاورزی، ظرفیت بالایی برای توسعه این الگو دارد، اما در نبود برنامه منسجم، همچنان اقتصاد خطی و پرهزینه، الگوی غالب است. حرکت به سمت اقتصاد چرخشی نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بازیافت، تسهیل مجوزهای تولید پاک، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه محیط زیست و جذب سرمایه‌گذاری خصوصی است. همه این‌ها بدون همکاری مؤثر نهادهای دولتی، شهرداری‌ها، وزارتخانه‌های اقتصادی و محیط زیست، امکان‌پذیر نخواهد بود.
حمل‌ونقل پاک؛ غایب بزرگ شهرهای آلوده
شهرهای بزرگ ایران با بحران آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کنند. با این حال، سهم حمل‌ونقل پاک از جابه‌جایی‌های روزانه شهروندان هنوز ناچیز است. توسعه ناوگان برقی، تجهیز ناوگان عمومی به فناوری‌های کم‌کربن، افزایش خطوط مترو و بهبود سیستم حمل‌ونقل غیرموتوری از جمله اقداماتی است که می‌تواند هزینه‌های سنگین آلودگی را کاهش دهد. برآوردهای رسمی نشان می‌دهد آلودگی هوا سالانه میلیاردها دلار خسارت مستقیم و غیرمستقیم به اقتصاد کشور وارد می‌کند؛ از جمله هزینه‌های درمانی، کاهش بهره‌وری نیروی کار و افزایش مرگ‌ومیر.
انرژی‌های نو، فرصت‌های نو
ایران با وجود برخورداری از پتانسیل بالا برای بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و بادی، هنوز نتوانسته سهم قابل توجهی از برق مصرفی خود را از این منابع تأمین کند. بیش از ۹۷ درصد تولید برق کشور همچنان متکی بر سوخت‌های فسیلی است. در حالی که در بسیاری از کشورهای منطقه، انرژی‌های تجدیدپذیر در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد، اشتغال و صادرات هستند. انتقال ایران به سمت الگوی کم‌کربن، نیازمند اصلاح ساختار یارانه‌ها، رفع انحصارها، بهبود فضای سرمایه‌گذاری و اتصال به زنجیره‌های فناورانه جهانی است.
فرصت‌هایی که منتظر سیاست‌های درست‌اند
اقتصاد زیستی و تولید سبز، دیگر انتخابی اختیاری برای کشورها نیست؛ ضرورتی حیاتی برای بقا، رقابت‌پذیری و تاب‌آوری اقتصادی است. ایران برای تحقق اهداف توسعه پایدار، کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی و رسیدن به رشد بلندمدت، نیازمند یک چرخش اساسی در نگاه به محیط زیست است؛ از مانع به فرصت، از هزینه به سرمایه. با طراحی مشوق‌های هوشمند، اجرای مؤثر قوانین، حمایت از نوآوری‌های سبز و هم‌افزایی میان نهادهای تصمیم‌ساز، می‌توان از خاکستریِ امروز به سبزیِ فردا رسید.
