سایه دلار بر سر بورس

تومان نیوز: در سال‌های اخیر، تغییرات نرخ دلار آزاد به یکی از مهم‌ترین محرک‌های بازارهای مالی ایران تبدیل شده است. نوسانات این نرخ نه‌تنها بر انتظارات سرمایه‌گذاران اثر گذاشته، بلکه نقش مهمی در تعیین ارزش سهام شرکت‌ها ایفا می‌کند. در این گزارش به بررسی ارتباط نرخ دلار آزاد و شاخص کل بورس ایران و تاثیرات احتمالی آن بر صنایع مختلف می‌پردازیم.

به گزارش پایگاه خبری تومان نیوز(toomannews)،نرخ ارز و بازار سهام دو شاخص کلیدی در اقتصاد هر کشور هستند که ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. در ایران نرخ ارز غیررسمی به دلیل نوسانات شدید و تاثیرات گسترده‌اش بر اقتصاد، همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بوده است. این نوسانات نه‌تنها بر قیمت کالاها و خدمات تاثیر می‌گذارند، بلکه عملکرد بازار سهام را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهند. در سال 1403، رابطه میان نرخ ارز غیررسمی و شاخص‌های بورس ایران (شاخص کل، شاخص صنعت و شاخص 50شرکت) نشان‌دهنده تاثیرات پیچیده و گاه متناقض این نوسانات بر بازار سرمایه بوده است. در این تحلیل به بررسی ماه‌به‌ماه این رابطه و عوامل موثر بر آن می‌پردازیم.
نیمه اول سال 1403: نوسانات ارزی و تاثیرات متغیر بر بورس
در فروردین 1403، نرخ ارز غیررسمی تقریبا ثابت ماند (00/‏0درصد) اما شاخص کل بورس با کاهش 84/‏1درصد و شاخص صنعت با افت 34/‏0درصد مواجه شدند. این کاهش نشان‌دهنده آن است که حتی در شرایط ثبات نرخ ارز، عوامل دیگری مانند انتظارات تورمی و سیاست‌های کلان اقتصادی می‌توانند بر بازار سهام تاثیرگذار باشند. کاهش تقاضای سرمایه‌گذاری و نبود تحرک مثبت در صنایع داخلی از دلایل احتمالی این روند بودند. در این ماه، انتظارات تورمی ناشی از سیاست‌های اقتصادی در ماه‌های پایانی سال گذشته کاهش یافته بود اما این کاهش انتظارات به جای ایجاد تحرک مثبت در بازار، منجر به کاهش تقاضای کلی سرمایه‌گذاری شد. نبود تقاضای موثر برای صنایع داخلی و کاهش فعالیت‌های اقتصادی در ابتدای سال جدید نیز از دیگر عوامل موثر بر این روند بودند. این موضوع نشان می‌دهد که بازار سهام ایران تنها تحت تاثیر نرخ ارز نیست، بلکه عوامل داخلی و خارجی متعددی می‌توانند بر عملکرد آن تاثیر بگذارند.
اردیبهشت: کاهش نرخ ارز و رشد شاخص‌ها
اردیبهشت ماه شاهد کاهش قابل ‌توجه نرخ ارز (46/‏3-درصد) بود اما در مقابل شاخص کل با رشد 47/‏3درصد و شاخص صنعت با افزایش 03/‏4درصد همراه شد. این رفتار متناقض نشان‌دهنده تاثیر مثبت کاهش هزینه‌های واردات بر برخی صنایع وابسته به واردات و همچنین افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به بهبود شرایط اقتصادی بود. کاهش نرخ ارز به معنای کاهش هزینه‌های تولید برای صنایع واردات‌محور و افزایش سودآوری آنها بود. در این ماه صنایعی که به واردات مواد اولیه و تجهیزات وابسته بودند، از کاهش هزینه‌ها سود بردند و این موضوع به رشد شاخص‌های بورس کمک کرد. علاوه بر این، کاهش نرخ ارز باعث افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به بهبود شرایط اقتصادی شد و این اعتماد به شکل افزایش سرمایه‌گذاری در بازار سهام نمایان شد. این ماه نشان داد که کاهش نرخ ارز می‌تواند تاثیرات مثبتی بر بازار سهام داشته باشد، به‌ویژه برای صنایعی که به واردات وابسته هستند.
خرداد: کاهش نرخ ارز و افت شاخص‌ها
در خرداد 1403، نرخ ارز کاهش 75/‏3درصد را تجربه کرد اما شاخص کل و شاخص صنعت به ترتیب با افت 23/‏1درصد و 38/‏1درصد مواجه شدند. این همبستگی منفی احتمالا ناشی از تاثیرات روانی کاهش نرخ ارز بر ارزش سهام صنایع وابسته به صادرات بود. کاهش تقاضای صادرات و وابستگی صنایع کلیدی به بازارهای خارجی از دلایل اصلی این روند بودند. در این ماه، کاهش نرخ ارز باعث شد صنایع صادرات‌محور با کاهش درآمدهای ارزی مواجه شوند زیرا محصولات آنها در بازارهای جهانی گران‌تر شد و تقاضا برای آنها کاهش یافت. این موضوع به کاهش سودآوری این صنایع و در نتیجه افت شاخص‌های بورس منجر شد. علاوه بر این، کاهش نرخ ارز باعث ایجاد نگرانی میان سرمایه‌گذاران شد زیرا آنها کاهش درآمدهای ارزی را به عنوان نشانه‌ای از کاهش رشد اقتصادی در آینده تفسیر کردند. این ماه نشان داد که کاهش نرخ ارز می‌تواند تاثیرات منفی بر بازار سهام داشته باشد، به‌ویژه برای صنایعی که به صادرات وابسته هستند.
تیرماه: افزایش جزئی نرخ ارز و رشد شاخص‌ها
در تیرماه 1403، نرخ ارز غیررسمی افزایش جزئی 01/‏1‌درصدی را نشان داد، در حالی که شاخص کل با رشد 71/‏0درصدی و شاخص صنعت با افزایش 36/‏1‌درصدی مواجه شدند. این روند صعودی شاخص‌ها را می‌توان به بهبود انتظارات سرمایه‌گذاران نسبت به کاهش ریسک‌های خارجی مرتبط دانست. کاهش تنش‌های سیاسی منطقه‌ای و اخباری مبنی بر تلاش دولت برای ثبات اقتصادی، از جمله عواملی بودند که تاثیر مثبتی بر بازار سهام داشتند. برخی از صنایع صادرات‌محور به دلیل افزایش جزئی نرخ ارز، توانستند سودآوری بیشتری تجربه کنند. این در حالی است که تقاضای داخلی نیز نشانه‌هایی از بهبود نشان داد که به رشد شاخص صنعت کمک کرد.
مرداد ماه: ثبات نرخ ارز و کاهش شاخص‌ها
مرداد 1403، ماهی با ثبات نسبی در نرخ ارز بود، به طوری که نرخ ارز تنها 01/‏0‌درصد افزایش یافت، با این حال شاخص کل کاهش 18/‏1‌درصدی را تجربه کرد و شاخص صنعت نیز با افت 25/‏1‌درصدی مواجه شد. این کاهش می‌تواند ناشی از محدودیت‌های شدیدتر در سیاست‌های مالی و کاهش نقدینگی در دسترس سرمایه‌گذاران باشد. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که کاهش تقاضا در صنایع داخلی و رکود فصلی نیز از عوامل دیگر این افت بودند. از طرف دیگر، نگرانی‌های مرتبط با برخی تصمیمات اقتصادی، مانند افزایش مالیات بر شرکت‌ها، باعث کاهش جذابیت بازار سهام شد. در این ماه صنایع وابسته به واردات به دلیل فشار هزینه‌ای ناشی از تحریم‌ها و افزایش قیمت مواد اولیه، عملکرد ضعیف‌تری داشتند.
شهریور ماه: کاهش جزئی نرخ ارز و بازگشت رشد شاخص‌ها
شهریور 1403 با کاهش جزئی نرخ ارز (09/‏0-درصد) آغاز شد که همزمان با رشد 91/‏0‌درصدی شاخص کل و 03/‏1‌درصدی شاخص 50 شرکت همراه بود. این رشد می‌تواند ناشی از افزایش صادرات برخی کالاهای کلیدی، به ویژه در صنایع پتروشیمی و فلزات اساسی باشد که از کاهش فشارهای بین‌المللی بر تجارت ایران بهره‌مند شدند. برخی سیاست‌های دولت برای تسهیل تجارت خارجی و تشویق سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی توانست تاثیر مثبتی بر بازار داشته باشد. بهبود تقاضای بین‌المللی برای محصولات صادراتی و تثبیت نسبی قیمت نفت نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار بر این رشد بودند. در این دوره، افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به دلیل انتشار اخبار مثبت از توافقات تجاری جدید با کشورهای همسایه، بهبود نسبی شاخص‌ها را تسریع کرد.
الگوی نوسانات و اثر سیاست‌ها
تحلیل داده‌های تیر تا شهریور 1403 نشان می‌دهد که الگوی نوسانات نرخ ارز غیررسمی و شاخص‌های بازار سرمایه تا حد زیادی به تغییرات سیاسی و اقتصادی وابسته بوده است. افزایش جزئی نرخ ارز در تیرماه و تاثیر مثبت آن بر شاخص‌ها، به دلیل انتظارات مثبت از کاهش ریسک‌های خارجی بود. در مرداد، با وجود ثبات نرخ ارز، افت شاخص‌ها نشان‌دهنده وابستگی بیشتر به سیاست‌های داخلی و کاهش نقدینگی در بازار است. در شهریور، کاهش اندک نرخ ارز همزمان با افزایش شاخص‌ها، نشانه‌ای از بازگشت امید به بازار سرمایه و تاثیر عوامل مثبت اقتصادی مانند افزایش صادرات بود. این رفتار بازار نشان می‌دهد که در دوره‌های ثبات یا کاهش نرخ ارز، محرک‌های خارجی نظیر بهبود روابط تجاری و سیاست‌های حمایتی داخلی می‌توانند رشد شاخص‌ها را تسهیل کنند.
نوسانات نرخ ارز غیررسمی در سه‌ماهه دوم 1403 تاثیرات متفاوتی بر شاخص‌های کل و صنعت داشته است. این موضوع اهمیت سیاستگذاری پایدار برای مدیریت نرخ ارز و تنظیم روابط تجاری را نشان می‌دهد. افزایش سودآوری صنایع صادرات‌محور در تیر و شهریور و در مقابل عملکرد ضعیف‌تر صنایع واردات‌محور در مرداد، نشان‌دهنده وابستگی متفاوت بخش‌های اقتصادی به نرخ ارز است. در آینده، سیاست‌های اقتصادی که بتوانند هزینه‌های تولید را برای صنایع واردات‌محور کاهش دهند و در عین حال فرصت‌های صادراتی را تقویت کنند، می‌توانند به کاهش اثرات منفی نوسانات ارزی کمک کرده و پایداری بیشتری در بازار سرمایه ایجاد کنند.
مهرماه: افزایش نرخ ارز و رشد همزمان شاخص‌ها
در مهرماه 1403، نرخ ارز با رشد 6/‏4‌درصدی همراه شد، در حالی که شاخص کل 59/‏3‌درصد و شاخص 50شرکت 75/‏3‌درصد افزایش یافتند. این همبستگی مثبت نشان می‌دهد که صنایع صادرات‌محور و شرکت‌های بزرگ به‌طور قابل ‌توجهی از افزایش نرخ ارز بهره‌مند شده‌اند. رشد سودآوری این شرکت‌ها به دلیل افزایش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات و همچنین کاهش نسبی رقابت‌پذیری واردات در بازار داخلی رخ داده است. در همین زمان، تصویب سیاست‌های حمایتی در راستای توسعه تولید داخلی و تسهیل صادرات، بر تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران و جذب نقدینگی در بازار سهام اثرگذار بوده است. افزایش تقاضای بین‌المللی برای کالاهای ایرانی، به‌ویژه در حوزه‌های پتروشیمی و فلزات اساسی، نقش مهمی در این روند داشته است.
آبان‌ماه: افزایش شدید نرخ ارز و واکنش ضعیف شاخص‌ها
آبان 1403 با جهش شدید نرخ ارز به میزان 04/‏10‌درصد همراه بود اما شاخص کل تنها 06/‏0‌درصد افزایش یافت. این واکنش ضعیف شاخص‌ها به رشد نرخ ارز نشان‌دهنده رفتار ناهمگن صنایع در برابر شوک‌های ارزی است. در حالی که صنایع صادراتی توانستند از این افزایش بهره‌مند شوند، صنایع واردات‌محور با چالش‌های بزرگی از جمله افزایش هزینه‌های مواد اولیه و تجهیزات مواجه شدند. اعمال تحریم‌های جدید بین‌المللی و نگرانی‌های ناشی از محدودیت‌های تجاری، فضای اقتصادی را پیچیده‌تر کرد. کاهش اطمینان سرمایه‌گذاران نسبت به آینده اقتصادی، منجر به کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در برخی از بخش‌ها شد. این رفتار نامتقارن شاخص‌ها، تاثیر سیاست‌های مالی محدودکننده و فشار تحریم‌ها را آشکارتر می‌کند.
آذرماه: رشد نرخ ارز و عملکرد مثبت شاخص‌ها
در آذرماه 1403، نرخ ارز 9/‏5‌درصد افزایش یافت و در کنار آن، شاخص کل با رشد 4/‏4‌درصدی و شاخص صنعت با رشد 01/‏5‌درصدی همراه شد. این داده‌ها نشان‌دهنده تاثیر مثبت افزایش نرخ ارز بر صنایع صادرات‌محور است. گزارش‌های منتشرشده در این ماه از افزایش حجم صادرات برخی کالاهای کلیدی، از جمله محصولات پتروشیمی و فلزی حکایت داشت که موجب بهبود وضعیت شرکت‌های بزرگ در بازار سرمایه شد. انعقاد توافقات تجاری جدید با کشورهای منطقه و تسهیل در مبادلات مالی، اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش داد و منجر به جذب بیشتر نقدینگی در بازار سهام شد. این روند نشان می‌دهد که در شرایط افزایش نرخ ارز، صنایع صادراتی با ظرفیت بهره‌گیری از بازارهای جهانی می‌توانند رشد پایدارتری را تجربه کنند.
تحلیل ترکیبی مهر تا آذر: نقش تفاوت ساختاری صنایع
مقایسه رفتار شاخص‌ها از مهر تا آذر 1403 نشان‌دهنده نقش ساختاری صنایع مختلف در واکنش به تغییرات نرخ ارز است. در مهرماه، افزایش نرخ ارز به‌طور همزمان بر شاخص کل و شاخص 50شرکت تاثیر مثبت گذاشت اما در آبان، صنایع وابسته به واردات به‌طور قابل ‌توجهی تحت فشار قرار گرفتند و رشد شاخص کل به حداقل رسید. در آذرماه، بهبود نسبی وضعیت صادرات و افزایش تقاضای جهانی برای کالاهای ایرانی، رشد قابل ‌توجه شاخص‌ها را به همراه داشت. این تحلیل نشان می‌دهد در دوره‌های نوسانات شدید نرخ ارز، ظرفیت صادراتی و وابستگی به واردات نقش کلیدی در تعیین رفتار صنایع ایفا می‌کنند.
چشم‌انداز اقتصادی: تقویت صنایع صادراتی و کاهش فشار بر صنایع وارداتی
بررسی داده‌های مهر تا آذر 1403 اهمیت سیاستگذاری‌های اقتصادی با هدف تقویت صنایع صادراتی و کاهش وابستگی به واردات را نشان می‌دهد. در حالی که رشد نرخ ارز فرصت‌هایی را برای صنایع صادرات‌محور ایجاد می‌کند، صنایع وارداتی به دلیل افزایش هزینه‌های تولید و فشارهای بین‌المللی، به حمایت بیشتری نیاز دارند. سیاست‌های دولت برای تسهیل تجارت خارجی، کاهش تعرفه واردات مواد اولیه و تقویت زیرساخت‌های تولید داخلی می‌تواند به متعادل‌تر شدن تاثیرات نرخ ارز بر بازار سهام کمک کند. آینده بازار سرمایه ایران به مدیریت این چالش‌ها و تقویت پتانسیل صادراتی وابسته است.
دی‌ماه: رشد همزمان نرخ ارز و شاخص‌ها
در دی‌ماه 1403، نرخ ارز با جهش 8/‏9‌درصدی مواجه شد، در حالی که شاخص کل 24/‏2‌درصد و شاخص صنعت 47/‏7‌درصد افزایش یافتند. این همبستگی مثبت به ‌خوبی نشان‌دهنده اثر مستقیم افزایش نرخ ارز بر سودآوری صنایع صادراتی است. افزایش ارزش ریال در برابر تقاضای جهانی برای کالاهای ایرانی، به‌ویژه در حوزه‌های پتروشیمی و فلزات اساسی، توانست جذابیت سرمایه‌گذاری در بازار سهام را تقویت کند. در همین زمان، تثبیت قیمت نفت در بازارهای جهانی و افزایش تقاضای منطقه‌ای، محرک اصلی رشد صنایع صادراتی بوده است. این شرایط باعث شده سرمایه‌گذاران اعتماد بیشتری به بازار داشته باشند و نقدینگی بیشتری به سمت صنایع صادرات‌محور سوق داده شود.
عملکرد صنایع صادرات‌محور: بهره‌مندی از افزایش نرخ ارز
داده‌های سال 1403 نشان‌دهنده ارتباط مثبت و قوی میان نرخ ارز و عملکرد صنایع صادراتی است. برای نمونه، در آذرماه 1403، نرخ ارز 9/‏5‌درصد رشد کرد و شاخص صنعت با افزایش 01/‏5‌درصدی همراه شد. این افزایش نشان می‌دهد که سودآوری صنایع صادرات‌محور به دلیل درآمدهای ارزی بالاتر، از نوسانات مثبت نرخ ارز بهره‌مند شده است. استفاده از منابع داخلی در فرآیندهای تولیدی به کاهش هزینه‌های این صنایع کمک کرده و مزیت رقابتی بیشتری در بازارهای بین‌المللی به آنها بخشیده است.
صنایع واردات‌محور: فشار هزینه‌ای ناشی از نوسانات نرخ ارز
در مقابل، صنایع واردات‌محور در سال 1403 تحت فشار افزایش نرخ ارز قرار گرفتند. به‌ طور خاص، در آبان‌ماه، با وجود رشد 04/‏10‌درصدی نرخ ارز، شاخص کل تنها 06/‏0‌درصد افزایش یافت. این امر نشان می‌دهد که صنایع وابسته به واردات به دلیل افزایش هزینه‌های مواد اولیه و تجهیزات تولید، با کاهش حاشیه سود مواجه شده‌اند. فشار هزینه‌ای ناشی از واردات، همراه با تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های تجاری، فضای رشد این صنایع را محدود کرده است. این عوامل منجر به کاهش تمایل سرمایه‌گذاران به این بخش‌ها و انتقال سرمایه به صنایع صادراتی شده است.
تحلیل ترکیبی: درس‌هایی از عملکرد بازار سهام
روند تغییرات در نرخ ارز و شاخص‌های بورس ایران در سال 1403 نشان می‌دهد که بازار سهام ایران به شدت وابسته به ساختار صنایع است. در حالی که صنایع صادراتی از افزایش نرخ ارز سود برده‌اند و رشد داشته‌اند، صنایع وارداتی به دلیل فشارهای هزینه‌ای دچار رکود شده‌اند. این نتایج تاکید می‌کند که در شرایط نوسانات ارزی، مزیت رقابتی در بازارهای صادراتی و کاهش وابستگی به واردات، نقش تعیین‌کننده‌ای در ثبات و رشد بازار سهام دارد. سیاست‌های داخلی و بین‌المللی، مانند توافقات تجاری و اصلاح ساختار اقتصادی به شدت بر عملکرد بازار تاثیرگذار است.
مدیریت نرخ ارز و آینده صنایع
بررسی روندهای سال 1403 نشان می‌دهد که مدیریت موثر نرخ ارز می‌تواند تاثیرات مثبت بیشتری بر صنایع صادرات‌محور بگذارد و در عین حال، چالش‌های صنایع وارداتی را کاهش دهد. برای دستیابی به این هدف، سیاستگذاران می‌توانند با کاهش وابستگی به واردات، تسهیل دسترسی به منابع ارزی و انعقاد توافقات تجاری جدید، اثر نوسانات نرخ ارز بر صنایع را متعادل‌تر کنند. توجه به تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی شوک‌های ارزی کمک کند و بازار سرمایه ایران را به سوی رشد پایدار هدایت کند.