تومان نیوز: بورس پس از چند هفته آرامش و صعود، دوباره به تظیمات کارخانه بازگشته و بازار در صف‌های فروش قفل شده‌است. هر چند ممکن است دوباره ورق بازار برگردد و شاهد رکوردشکنی شاخص کل باشیم اما حتی در صورت محقق شدن این سناریو هم نمی‌توان به این بازار امید بست. در حقیقت بورس پس از اتفاقات سال ۱۳۹۹ هیچگاه به عنوان یک بازار قابل اعتماد در اقتصاد ایران شناخته نمی‌شود و عملا مفهومی به نام سرمایه‌گذاری بلندمدت وجود ندارد. شرایط کنونی بازار سهام را می‌توان از ابعاد و دیدگاه‌های مختلفی تحلیل کرد و پاسخ‌های مختلفی به این پرسش داد که چرا با وجود ارزندگی، بورس در چند سال گذشته رنگ آرامش به خود ندیده و دوره‌های رونق آن به چند هفته هم نکشیده‌است. یکی از ابعادی که می‌توان شرایط بازار سهام را از دیدگاه آن بررسی کرد، مفهومی به نام «استرس مالی» است. بر اساس این دیدگاه بازار سهام در ایران به دلیل تشدید ریسک‌ها و نااطمینانی‌های اقتصادی و سیاسی از وضعیت تعادل خارج شده و همین موضوع منجر به نوسانات شدید می‌شود.
استرس مالی در ایران؛ از زمزمه‌های تحریم تا فریادهای کسری بودجه
استرس مالی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن بازارهای مالی به دلیل افزایش نااطمینانی و ریسک، دچار نوسانات شدید و اختلال در عملکرد می‌شوند. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی همچون کاهش نقدینگی، افت ارزش دارایی‌ها، بحران‌های اقتصادی یا سیاسی، و بی‌ثباتی سیاست‌های پولی باشد. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری دارند و رفتارهای احتیاطی در بازار افزایش می‌یابد، که این امر خود منجر به کاهش تقاضا برای دارایی‌ها و در نهایت افزایش بیشتر استرس مالی می‌شود.
در ایران، استرس مالی به دلیل وابستگی شدید اقتصاد به درآمدهای نفتی، نوسانات نرخ ارز، و سیاست‌های مالی و پولی ناپایدار، نمود بیشتری دارد. زمانی که درآمدهای نفتی کاهش می‌یابد یا تحریم‌های بین‌المللی اعمال می‌شود، فشار مالی بر دولت افزایش یافته و بی‌ثباتی اقتصادی تشدید می‌شود. این شرایط نه تنها بر بازارهای مالی تأثیرگذار است، بلکه بر رفتار مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران نیز اثر منفی می‌گذارد و چرخه‌ای از نااطمینانی و رکود اقتصادی را به دنبال دارد.
استرس مالی زمانی رخ می‌دهد که بازارهای مالی به دلیل افزایش ریسک و نااطمینانی، عملکردی بی‌ثبات و پرنوسان داشته باشند. در اقتصاد ایران، این وضعیت تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که در هم‌تنیدگی آن‌ها چرخه‌ای از فشارهای اقتصادی را رقم می‌زند.
چرخه معیوب استرس مالی در ایران
یکی از مهم‌ترین عوامل، نااطمینانی اقتصادی و تورم بالا است. زمانی که تورم افزایش می‌یابد، هزینه‌های تولید و مصرف بالا می‌رود و سرمایه‌گذاران نسبت به آینده اقتصادی دچار تردید می‌شوند. این تردید، خود باعث کاهش سرمایه‌گذاری و تشدید استرس مالی می‌شود. در کنار آن، نوسانات نرخ ارز نقش بسزایی در افزایش استرس مالی دارد. تغییرات ناگهانی و شدید در نرخ ارز، ارزش دارایی‌ها و هزینه واردات را دستخوش تغییر کرده و فضای بازار را بی‌ثبات می‌کند.
کسری بودجه دولت نیز از دیگر عوامل کلیدی است. زمانی که دولت با کمبود منابع مالی مواجه می‌شود، برای جبران این کسری به چاپ پول و افزایش نقدینگی روی می‌آورد. این سیاست کوتاه‌مدت، اگرچه ممکن است به‌طور موقت مشکل را حل کند، اما در بلندمدت باعث افزایش تورم و در نتیجه استرس مالی می‌شود. علاوه بر این، وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، اقتصاد ایران را در برابر شوک‌های خارجی آسیب‌پذیر کرده است. کاهش درآمدهای نفتی، به‌ویژه در دوران تحریم، فشار مضاعفی بر منابع مالی دولت وارد می‌کند و دولت را به سمت سیاست‌های پولی ناپایدار سوق می‌دهد که نتیجه آن، افزایش بیشتر استرس مالی است.
در شرایط استرس مالی، کاهش سرمایه‌گذاری و رفتارهای احتیاطی سرمایه‌گذاران، وضعیت را وخیم‌تر می‌کند. وقتی سرمایه‌گذاران به دلیل عدم اطمینان از بازدهی سرمایه خود، از ورود به بازار اجتناب می‌کنند، نقدینگی کاهش می‌یابد و بازارها با فشار بیشتری مواجه می‌شوند. این در حالی است که ضعف ساختاری در نظام مالی و شکنندگی زیرساخت‌های اعتباری، باعث می‌شود بازارها در برابر هر شوک اقتصادی، آسیب‌پذیرتر شده و سطح استرس مالی افزایش یابد.
مجموعه این عوامل، مانند حلقه‌های زنجیر، به یکدیگر متصل‌اند و در کنار هم، محیطی سرشار از نااطمینانی و بی‌ثباتی ایجاد می‌کنند که استرس مالی را در اقتصاد ایران به سطحی مزمن و مداوم می‌رساند. تنها با اصلاحات ساختاری و سیاست‌های پایدار پولی و مالی، می‌توان از این چرخه معیوب خارج شد و به سمت ثبات اقتصادی گام برداشت.
بازارهای لرزان، هزینه‌های اعتباری بالا و فرار سرمایه
افزایش استرس مالی پیامدهای متعددی برای اقتصاد به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین این آثار، افزایش تورم است. زمانی که استرس مالی در بازارها افزایش می‌یابد، نااطمینانی نیز بیشتر شده و سرمایه‌گذاران تمایل بیشتری به دارایی‌های نقدی و کم‌ریسک پیدا می‌کنند. این رفتار باعث کاهش سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و افزایش هزینه‌های مالی می‌شود که در نهایت منجر به افزایش تورم و کاهش رشد اقتصادی خواهد شد.
یکی دیگر از آثار مهم، افزایش هزینه‌های اعتباری و کاهش اعتماد در بازار است. در شرایط استرس مالی، بانک‌ها و مؤسسات مالی برای کاهش ریسک خود، شرایط سخت‌گیرانه‌تری برای اعطای تسهیلات اعمال می‌کنند و نرخ‌های بهره افزایش می‌یابد. این موضوع باعث کاهش دسترسی بنگاه‌ها به منابع مالی و در نتیجه کاهش تولید و اشتغال می‌شود.
افزایش استرس مالی همچنین رکود اقتصادی و نوسانات بازارهای مالی را به دنبال دارد. در این شرایط، بازارها به شدت آسیب‌پذیر می‌شوند و شوک‌های اقتصادی می‌توانند اثرات عمیق‌تری داشته باشند. شکنندگی ساختارهای مالی در ایران باعث می‌شود که هر شوک مالی به‌سرعت در بخش‌های مختلف اقتصادی گسترش یابد و منجر به کاهش تولید، افت شاخص‌های بورس و افزایش بیکاری شود.
استرس مالی می‌تواند اعتماد سرمایه‌گذاران را کاهش داده و خروج سرمایه از کشور را تشدید کند. زمانی که فعالان اقتصادی نسبت به آینده اطمینان نداشته باشند، تمایل به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بلندمدت کاهش یافته و منابع مالی به بازارهای امن‌تر خارج از کشور منتقل می‌شود، که این امر توسعه اقتصادی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در مجموع، افزایش استرس مالی چرخه‌ای از نااطمینانی، تورم، کاهش سرمایه‌گذاری و رکود اقتصادی را به همراه دارد که خروج از آن نیازمند سیاست‌های پایدار و اصلاحات ساختاری در نظام مالی و اقتصادی است.
