تومان نیوز: اقتصاد ایران با تکیه بر بخش خدمات (۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی) و معدن، در حالی با بازدهی پایین کشاورزی و سهم ناچیز مسکن مواجه است که ساختار اقتصادی نیازمند تنوع‌بخشی و بازنگری در توزیع منابع است.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی(ایستانیوز)، بررسی داده‌های مرکز آمار ایران، تصویری از اقتصاد کشور ارائه می‌دهد که نشان از سهم برجسته خدمات در مقایسه با سایر بخش‌های اقتصادی دارد. به‌طور میانگین، بخش خدمات ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را به خود اختصاص داده است. این سهم قابل‌توجه در کنار نقش کلیدی بخش معدن (که غالب آن مربوط به‌ویژه نفت و گاز است)، همواره منابع عمده خلق ارزش اقتصادی در کشور بوده‌اند، نشان‌دهنده ترکیب منحصربه‌فردی از وابستگی به منابع طبیعی و خدمات در اقتصاد ایران است. در مقابل، بخش‌هایی نظیر کشاورزی و ساختمان، تنها سهم اندکی در اقتصاد دارند.
خدمات؛ ستون اصلی اقتصاد
نگاهی به روند تاریخی اقتصاد ایران، از ابتدای دهه ۴۰ خورشیدی تا سال ۱۴۰۰، گویای آن است که خدمات همواره ستون اصلی این ساختار بوده است. این بخش به‌طور میانگین در ۶ دهه گذشته نزدیک به ۴۰ درصد از اقتصاد ایران را به خود اختصاص داده و به‌ویژه پس از انقلاب و با آغاز دهه ۷۰، با توسعه بیشتر، نقشی پررنگ‌تر یافته است. در برخی مقاطع، سهم خدمات از تولید ناخالص داخلی حتی به مرز ۵۰ درصد نیز نزدیک شده است. پیش از انقلاب، به‌ویژه در سال‌های پیش از ۱۳۵۷، بخش معدن به دلیل تکیه اقتصاد ایران بر نفت، پیشتاز بود؛ اما با تغییرات ساختاری و توسعه شهری، خدمات جایگاه خود را در اقتصاد مستحکم کرد.
رقابت صنعت و معدن در اقتصاد ایران
داده‌های تاریخی نشان‌دهنده رقابت و درهم‌تنیدگی میان بخش‌های صنعت و معدن (بخش نفت و گاز) در اقتصاد ایران است. در دهه ۴۰، معدن که بخش عمده‌ای از آن به نفت وابسته بود، حدود ۴۰ درصد از اقتصاد را دربر می‌گرفت و حتی در برخی سال‌ها به ۹۰ درصد نیز نزدیک شد. اما این روند به‌سرعت تغییر کرد و تا پایان دهه ۵۰، خدمات جایگاه نخست را از معدن ربود. با این‌حال، پس از پایان جنگ تحمیلی و هم‌زمان با افزایش قیمت نفت و رشد صادرات آن، بخش معدن دوباره رونق یافت و در کنار صنعت به یکی از ارکان اصلی اقتصاد ایران تبدیل شد.
بخش صنعت، اگرچه در ابتدای دهه ۴۰ سهمی کمتر از ۲ درصد داشت، اما به مرور زمان و با توسعه زیرساخت‌ها و سیاست‌گذاری‌های صنعتی، سهم خود را به حدود ۱۳ درصد رسانده است. با این وجود، وابستگی ساختاری صنعت ایران به درآمدهای نفتی، شباهت‌هایی با وضعیت بخش معدن ایجاد کرده که نشان‌دهنده چالش‌های بنیادین در تنوع‌بخشی اقتصادی کشور است.
کشاورزی؛ سهم پایین، اشتغال بالا
کشاورزی از دیگر بخش‌هایی است که علیرغم سهم بالایش در اشتغال، سهم محدودی در اقتصاد دارد. این بخش در بهترین شرایط تنها توانسته ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص دهد. میانگین سهم کشاورزی طی ۶۰ سال گذشته، حدود ۸ درصد بوده است که نشان‌دهنده بازدهی پایین این بخش در مقایسه با میزان نیروی کاری است که به آن اختصاص داده شده است.
سهم اندک مسکن و سایر خدمات
داده‌ها همچنین نشان می‌دهند که مسکن و خدمات مرتبط با آن، مانند تامین آب، برق و گاز، سهم ناچیزی در اقتصاد ایران دارند. سهم بخش مسکن و ساختمان، حتی در بهترین سال‌ها، تنها به ۷ درصد رسیده است. سایر خدمات نیز، مانند آب و گاز، کمتر از یک درصد از ارزش افزوده اقتصادی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. این ارقام، در کنار سهم بالای خدمات عمومی و تجاری، گویای آن است که ساختار اقتصاد ایران همچنان نیازمند بازنگری در توزیع منابع و توسعه متوازن بخش‌های مختلف است.
در یک نگاه کلی، اقتصاد ایران با تکیه بر خدمات، معدن و نفت، همچنان از بازدهی پایین در کشاورزی و سهم ناچیز مسکن و سایر خدمات رنج می‌برد. این ترکیب نشان‌دهنده چالش‌هایی است که نه‌تنها در گذشته بلکه در آینده نیز نیازمند توجه جدی سیاست‌گذاران خواهد بود.
